Giszowiec. Historia i architektura „górniczej wsi”

9.11.2022

Osiedle patronackie Giszowiec, zapisało się w historii architektury i urbanistyki jako jedna z najciekawszych realizacji tego typu. Pierwsza faza budowy, zleconej przez Spółkę Spadkobierców Gieschego, nastąpiła już w latach 1907-1910 według projektu wybitnych architektów Georga i Emila Zillmanów.

Głównym założeniem pomysłodawcy osiedla Antona Uthemanna było stworzenie dla górników warunków „prawdziwego domu” wpisanego w lokalną architekturę. Efekt ten uzyskano dzięki zaprojektowaniu wolnostojących domów przeznaczonych maksymalnie dla kilku rodzin, inspirowanych tradycyjną wiejską stylistyką regionu Górnego Śląska. Niezwykle istotnym elementem krajobrazu Giszowca były również przydomowe ogrody, gdyż to właśnie one w połączeniu z leśnym otoczeniem osiedla przyczyniły się do powstania znanych dziś określeń takich jak „wieś górnicza” lub „osiedle-ogród”.

W okresie międzywojennym, w wyniku zmiany właścicieli, zabudowę wzbogacono m.in. o wille typu angielskiego, przeznaczone dla urzędników amerykańskiego holdingu przemysłowego. Kluczowe dla aktualnego stanu zachowania Giszowca są jednak lata 70. XX wieku, gdy w wyniku rosnących potrzeb mieszkaniowych została podjęta decyzja o wyburzeniu historycznej zabudowy. Prace rozbiórkowe przerwano dzięki interwencji ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, jednak około 60% oryginalnej giszowickiej architektury bezpowrotnie zniknęło ze śląskiej przestrzeni.

Michał Chadera – absolwent Dziedzictwa Kultury Materialnej na Uniwersytecie Wrocławskim, aktualnie również student Historii. Miłośnik szeroko pojętej architektury, zarówno dawnej jak i współczesnej. Interesuje się również urbanistyką, historią miast i problematyką współczesnej przestrzeni miejskiej.