Skąd tyle bloków w polu? Jak zmieniła się polska wieś po 1945 roku? I jaką rolę w tej zmianie odegrała architektura mieszkaniowa?

Polska wieś po II wojnie światowej przeszła głęboką przemianę. Zniszczenia wojenne, przesunięcia granic oraz nowe realia polityczne przyczyniły się do tego, że rozwój terenów wiejskich podporządkowano centralnemu planowaniu. Wraz ze zmianami w sposobie i skali uprawy ziemi, przekształceniu ulegały także formy zabudowy mieszkalnej oraz stosowane technologie budowlane. Pojawiły się nowe strategie projektowe oraz nowe, często bardzo eksperymentalne, metody kreowania krajobrazów wiejskich. Część z nich nigdy nie została wdrożona na szeroką skalę, inne z czasem stały się rozwiązaniami powszechnie stosowanymi. Dziś pozostałości po Państwowych Gospodarstwach Rolnych i eksperymentalnych projektach wsi doświadczalnych z pierwszych lat powojennych – tytułowe „ukryte szczątki” – skłaniają do refleksji nad relacjami łączącymi przestrzeń, architekturę i ludzi.

Kazimierz Piechotka, zagroda w Piasecznie, 1945, zbiory Muzeum Architektury we Wrocławiu

Wystawa przygotowana przez zespół Muzeum Architektury we Wrocławiu i pracownię architektoniczną PROLOG śledzi historię zmian, jakie po wojnie zaszły na polskich wsiach. Przyglądamy się skutkom reformy rolnej z 1944 roku, eksperymentalnym koncepcjom wsi doświadczalnych, rozwojowi i upadkowi PGR-ów, aż po potransformacyjny i współczesny obraz tych obszarów. Próbujemy też zdefiniować procesy, które doprowadziły do pojawienia się na otwartych polach bloków mieszkalnych – formy zupełnie obcej i zapożyczonej z miast.

Osiedle mieszkaniowe przy byłym PGR-ze w Zagórkach, fot. Wojciech Mazan, 2024

Rozważaniom tym towarzyszą współczesne fotografie ukazujące dzisiejszy obraz osiedli mieszkaniowych przy byłych PGR-ach: przestrzeń, architekturę i wnętrza budynków. Dzięki skontrastowaniu przeszłości z teraźniejszością dostrzec można relikty zjawisk, które przez dziesięciolecia kształtowały krajobraz polskiej wsi, a którym kres położyła transformacja ustrojowa i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.

Wieś Piaseczno, współczesne zabudowania mieszkalne i gospodarcze, fot. Wojciech Mazan, 2024

O społecznych skutkach wielkich procesów modernizacyjnych opowiadają sami mieszkańcy osiedli zbudowanych na terenach po Państwowych Gospodarstwach Rolnych. Ich wspomnienia i historie przedstawiają intymną, osobistą perspektywę codziennego życia w wiejskich blokach. Ekspozycji towarzyszy również pejzaż dźwiękowy byłego PGR-u, nagrany w Jankowie w województwie pomorskim. Słuchając go, można przysiąść na ławce, będącej archetypicznym symbolem terenów wiejskich – tak typowym jak blok, przed którym stanęła.

Blok na osiedlu pracowniczym byłego PGR w Nowej Wsi Niemczańskiej, fot. Wojciech Mazan, 2022

• Ukryte szczątki. Centralnie planowana architektura mieszkaniowa na wsi
• 4.12.2025 - 5.04.2026
• Muzeum Architektury we Wrocławiu, ul. Bernardyńska 7

Zespół kuratorski: Agnieszka Obal (MA), Alicja Prusińska, Barbara Szczepańska (MA), PROLOG

• Aranżacja wystawy: PROLOG + Alicja Prusińska
• Identyfikacja wizualna: Jakub Maria Mazurkiewicz
• Produkcja: Misia Siennicka
• Fotografie: Jakub Certowicz, Karolina Jonderko, Jędrzej Sokołowski
• Wywiady: Aleksandra Podlejska
• Wideo: Jerzy Wypych
• Modele: Makujaku
• Udźwiękowienie: Alpaka Studio
• Redakcja i korekta tekstów: Rozalia Radecka
• Tłumaczenia: Grzegorz Piątkowski
• Komunikacja: Iga Bałchanowska, Marta Czyż, Kalina Soska

• Realizacja: Olgierd Futoma, Krystyna Piwowarska-Kerber, Rafał Pyster, Piotr Szyszkowski, Ryszard Zimkowski, Mateusz Zwetler Tworzy.my

• Organizator: Muzeum Architektury we Wrocławiu

• Partner: Miasto Wrocław

Wystawa jest organizowana w ramach obchodów jubileuszu 60-lecia Muzeum Architektury we Wrocławiu.